پژوهشی در انتساب رسالۀ اوصاف‌القلوب به ابن‌خفیف

ابوعبدالله بن خفیف (269‑371 ق) یکی از شناخته‌شده‌ترین صوفیانی است که در انتقال آموزه‌های تصوف بغداد به سایر نقاط ایران به‌ویژه فارس نقش اساسی داشته است. با همۀ اهمیتی که او در تاریخ تصوف دارد، آثارش پراکنده و گمنام است و پژوهشگران غیرایرانی بیش از ایرانیان به شناسایی و تصحیح آثارش اهتمام جسته‌اند. در کتابخانۀ آستان قدس رضوی نسخه‌ای با عنوان «اوصاف‌القلوب» نگهداری می‌شود که به ابوعبدالله ابن خفیف منتسب شده است. کارل بروکلمان نیز این کتاب را جزو آثار او آورده است؛ اما آنه‌ماری شیمل بدان سبب که این کتاب در منابع قدیم، در فهرست آثار ابن‌خفیف نیامده، آن را از آثار او ندانسته است. در متن، از نویسنده تنها با نام «ابوعبدالله» یاد شده است. این مقاله که با روش کتابخانه‌ای و بر مبنای اصول متن‌پژوهی سامان یافته، درپی آن است که با عرضۀ سه دسته دلیل نشان دهد نویسندۀ این رساله «ابوعبدالله ابن خفیف» است. دلایلی که در این مقاله بدان‌ها استناد شده است از سه طریق به دست آمده است: با بررسی سلسلۀ راویانِ احادیث منقول در کتاب؛ با مقایسۀ بخش‌هایی از رسالۀ یادشده با نقل‌قول‌هایی که از ابن‌خفیف در حلیة‌الاولیای ابونعیم اصفهانی ذکر شده است؛ با اطلاعاتی که نویسنده از مسافرت‌های خود در این رساله عرضه کرده است.

اصل مقاله