بازدید از مراكز و مؤسسات علمي قرآني و اسلامي ترکیه

مسئول كارگروه نسخ خطي حوزه مطالعات قرآني و تفسيري دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم در گفت و گویی به تشریح سفر خود به کشور ترکیه و برنامه های این سفر پرداخت که مهم ترین آن دستيابي به برخي نسخه‌هاي نفیس خطي دیجیتال كتابخانه‌هاي استانبول بود.

به گزارش پایگاه قرآنی دانشگاهی ایحا، آقای دکتر هادی نصیری، مسئول كارگروه نسخ خطي حوزه مطالعات قرآني و تفسيري دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم در سفری به کشور ترکیه بازدیدی از کتابخانه های این کشور و همچنین جلساتی را با مسئولان علمی ترکیه داشتند که در همین راستا گفت و گویی را با ایشان ترتیب دادیم که تقدیم علاقه مندان می شود.

ایحا ـ لطفا ابتدا خود را معرفي و مسئولیت خود در دانشگاه علوم و معارف قرآن را بیان کنید؟
هادي نصيري هستم عضو هيأت علمي دانشگاه علوم و معارف قرآن كريم(دانشكده علوم قرآني قم) و مسئول كارگروه نسخ خطي حوزه مطالعات قرآني و تفسيري اين دانشگاه.

ایحا ـ اهداف خود از سفر به کشور ترکیه را تشریح بفرمایید؟
هدف اصلي از اين سفر ۵ روزه بازديد از كتابخانه بزرگ سليمانيه در شهر استانبول به منظور آشنايي از نزديك با اين مجموعه ارزشمند و گرفتن برخي از نسخه‌هاي خطي ديجيتال در حوزه مطالعات علوم قرآني و تفسيري، جهت دسترسي آسان استادان، پژوهشگران و علاقه مندان اين حوزه و آماده سازي جهت احياء اين تراث ارزشمند از رهگذر پايان نامه‌هاي دانشجويي در دو مقطع دكتري و ارشد اين دانشگاه بود.
خوشبختانه اين سفر با همراهي یکی از دوستان بزرگوار جناب آقاي دكتر حسين متّقي از پژوهشگران حوزة نسخ خطي و فهرست نويسان نامور كشور صورت گرفت. همراهي ايشان در اين سفر بسيار مغتنم و راهگشا بود. وي كه سفرهاي تحقيقاتي چندي طي ساليان گذشته به اين كشور داشته‌اند و با اين مجموعه سترگ كاملاً آشنا بودند، دشواري‌ها و موانع اين سفر را آسان و هموار كردند كه در همين جا سپاسگزاري خودم را از اين بزرگوار اعلام و براي ايشان آرزوي توفيق و سربلندي دارم.
در اينجا لازم است نكاتي دربارة مجموعه عظيم كتابخانه سليمانيه در اختيار علاقه مندان اين حوزه قرار داده شود.
براساس آمارهاي غيررسمي، در حدود نيمي از نسخ خطي اسلامي در تركيه، در كتابخانه‌هاي شهر استانبول نگهداري مي‌شود. از اين تعداد بيش از ۱۰۰ هزار مجلد نسخه نفیس شامل صدها رساله، تنها در کتابخانه سلیمانیه و ۱۵۰ هزار نسخه نیز در کتابخانه‌های خصوصی و عمومی دیگر شهرهای ترکیه موجود است، به همین میزان، یعنی حدود ۲۵۰ هزار نسخه هم در دست مردم و یا کتابخانه‌های خصوصی است و به نظر در کلّ کتابخانه‌های ترکیّه حدود ۵۰۰ هزار مجلد نسخه خطي بوده باشد.
کتابخانه سلیمانیّه از غنی‌ترین کتابخانه‌های دارای نسخ خطی جهان به لحاظ کمی و کیفی است. این کتابخانه در میان مجموعه زیبای جامع سلیمانیّه در استانبول واقع شده است. این مجموعه در حدود سال ۹۴۰ هـ در زمان سلطان سلیمان خان قانونی، سلطان عثمانی، بر بالای تپه‌ای مشرف به دریا بنا شده است. ابتدا با عنوان مدرسه ساخته شده است؛ سپس در زمان سلطان محمود اوّل در سال‌های ۱۱۶۴-۱۱۶۵ هـ کتابخانه‌ای در میان این مجموعه ساخته شد.
در کتابخانه سلیمانیه و مجموعه‌های وابسته، بر اساس برآوردهای اولیه بین ۹۰ هزار تا ۱۲۰ هزار نسخه خطي وجود دارد که از این تعداد، حدود ۶۰ هزار تا ۷۰ هزار به زبان عربی، ۲۵ هزار تا ۳۰ هزار به زبان ترکی عثمانی و ۱۲ هزار تا ۱۵ هزار نسخه هم بـــه زبان فارسی و نیز تعدادی هم زبان‌های دیگر است.
گفته شده با احتساب رساله‌های درونی مجموعه‌ها تعداد عناوین آن شاید بین ۳۵۰ هزار تا ۴۰۰ هزار شود.
طبق قوانین ترکیه، پس از بسته شدن خانقاه‌ها و زاویه‌ها، کتاب‌های خطی موجود در آن اماکن و همچنین کتاب‌های خطی مساجد و کتابخانه‌های کوچک نوعاً به کتابخانه سلیمانیه انتقال یافته است. نسخ خطي این کتابخانه اکنون مشتمل بر بیش از ۱۵۰ مجموعه نسخ خطي است که ۱۲۵ مجموعه آن مربوط به کتابخانه‌های مساجد و جامع‌های مختلف(عمدتاً استانبول) است که به تدریج از اواخر دوره امپراتوری عثمانی و نیز سال‌های نخستین استقرار جمهوریت در ترکیه به رهبری کمال آتاتورک و ۲۵ مجموعه نسخ خطي مجموعه خصوصی که طیّ سال‌های ۱۹۳۵-۲۰۱۲ م به تدریج به این کتابخانه انتقال یافته است.
نسخ خطي موجود در كتابخانه سليمانيه تا سال ۲۰۰۵ ميلادي مشتمل بر بيش از ۱۳۱ كلكسيون بوده و از اين تعداد، ۱۱۷ مجموعه مربوط به كتابخانه‌هاي جامع‌هاي(= مساجد) مختلف، عمدتاً شهر استانبول است. كه در اواخر دوره امپراتوري عثماني و سال‌هاي نخستين استقرار جمهوري تركيه به رهبري مصطفي كمال آتاتورك و ۱۴ مجموعه نسخ خطي ديگر نيز در دوره جمهوريت، طي سال‌هاي ۱۹۳۵- ۱۹۸۵، به تدريج به اين كتابخانه بزرگ انتقال يافته است كه با نام مخصوصي، در اين كتابخانه نگهداري مي‌گردند.
اسامي برخي از اين كلكسيون‌ها عبارتند از : سليمانيه(۹۷۰ عربي، ۳۵ تركي، ۷ فارسي)، عاطف افندي(۳۲۲۸ نسخه)، نورالدين آغا، نورعثمانيه(۵۰۵۲ نسخه)، بغدادلي وهبي افندي(۱۲۷۵ عربي، ۱۸۷ تركي، ۱۴۴ فارسي)، ايوب سلطان جامعي، پرتوپاشا(۴۲۹ عربي، ۱۵۹ تركي، ۷۷ فارسي)، ازميرلي اسماعيل حقّي(۱۹۳ عربي، ۶۷ تركي، ۶ فارسي)، جارالله افندي(۲۰۵۱ عربي، ۹۶ فارسي، ۴۷ تركي)، چلبي عبدالله افندي(۲۶۰ عربي، ۹۹ تركي، ۲۴ فارسي)، حاجي بشيرآغا(۵۶۴ عربي، ۶۲ تركي، ۵ فارسي)، رئيس الكّتاب مصطفي افندي(۱۰۶۹ عربي، ۶۴ فارسي، ۶۲ تركي)، فاتح(۴۳۹۹ عربي، ۴۳۷ تركي، ۳۸۳ فارسي)، قليچ علي پاشا(۹۱۹عربي، ۵۹ تركي، ۹ فارسي)، لاله‌لي جامعي(۳۴۱۴ عربي، ۲۲۱ تركي، ۷۵ فارسي)، مسيح پاشا(۱۱۱عربي، ۶ تركي، ۱ فارسي)، يوسف آغا(۳۶۷عربي، ۴ تركي، ۱ فارسي) و جز آنها ... .
بايد افزود: در سال‌هاي اخير با انتقال مجموعه‌هاي جديد، كلكسيون‌ها بالغ بر ۱۷۴ گرديده است و از مجموعه کلکسیون‌های نسخ خطّی این کتابخانه، استثناءاً نسخ خطي ۵ کتابخانه شامل کتابخانه‌های «کوپریلی»، «نورعثمانیه»، «راغب پاشا»، «عاطف افندی» و «حاجی سلیم آغا» در منطقه اسکودار(۴۰ كيلومتري بخش آسيايي استانبول)، در محل خود، امّا سرویس‌دهی منابع دیجیتال آنها همچنان زیر نظر مدیریت کتابخانه بزرگ سلیمانیّه اداره می‌گردد.

ایحا ـ آیا برنامه‌ها و نشست‌هایی در کشور ترکیه داشتید؟ لطفا بیان بفرمایید.
بله. در اين سفر فشردة ۵ روزه از چند مركز و مؤسسه علمي ـ قرآني و اسلامي بازديد به عمل آمد كه عبارتند از:
۱. بازديد از مؤسسه علم و هنر و آشنايي با اين مركز و اطلاع از آخرين توليدات علمي آن.
۲. بازديد از انتشارات اختصاصي حوزة مطالعات قرآني و نشستي با آقاي آيدين ملايم، رئيس اين مركز 
در اين نشست صميمي در خصوص فعاليت‌هاي اين مركز و اولويت‌هاي پژوهشي و آخرين توليدات قرآني آن و معرفي دانشگاه علوم و معارف قرآن كريم، گفت و گوي بسيار خوبي صورت گرفت.
دو ترجمه قرآن به زبان انگليسي با چاپي نفيس از جمله آثار منتشر شده جديد اين مركز بود كه خريداري شد. ترجمه پرفسور نورالدين اوزنگلو جديدترين ترجمة قرآني بود كه اخيراً به زيور طبع آراسته شده بود. 
ترجمه ديگر از عبدالله يوسف علي بود كه با كاغذ كلاسه در چند رنگ چاپ شده بود و جنبه آموزشي داشت.
۳. بازديد از كتابفروشي سازمان نسخه‌هاي خطي استانبول به مديريت آقاي محيي الدين ماجد و اطلاع از آخرين آثار منتشر شده اين سازمان. البته قرار بود با آقاي محيي الدين ماجد ديداري صورت بگيرد كه به دليل ضيق وقت و تعطيلي روز يكشنبه در اين كشور به فرصتي ديگر موكول شد.
۴. ديدار و گفت و گوي چند ساعته با آقاي دكتر قهرمان اوزكوك از شخصيت‌هاي مطلّع طريقت بكتاشيّه و رفاعيّه در استانبول، پيرامون برخي موضوعات اسلامي.
۵. بازديد از مسجد جامع سليمانيه، اياصوفيه و مسجد سلطان ايوب كه با معماري استادانه طراحی و اجرایی شده و از مراکز دیدنی کشور ترکیه می باشد.
۶. زيارت مزار ابوايوب انصاري صحابي بزرگ پيامبر گرامي اسلام. ابوايوب جزو هفتاد تني بود كه در بيعت سرنوشت ساز عقبه دوم حضور يافت و با رسول گرامي اسلام بيعت كرد.
وي افتخار ميزباني پيامبراكرم(ص) را پس از هجرت از مكه به مدينه پيدا كرد. هنگامي كه مردم مدينه خبر هجرت رسول خدا(ص) را شنيدند، براي استقبال آن حضرت آماده شدند. بزرگان مدينه از ايشان دعوت كردند كه مهمان آنان باشند ولي رسول خدا فرمودند: «دعُوا النّاقَةَ؛ فإنّها مأمورةٌ، فَبرَكَتْ علي بابِ أبي أيّوب؛ شتر را به حال خود واگذاريد كه او از سوي خدا مأمور است. آن گاه شتر در كنار خانه ابوايوب زانو زد».
بدين ترتيب پيامبر(ص) از ميان انصار، ابوايوب انصاري را به ميزباني برگزيدند و در خانه وي ساكن شدند و تا زماني كه مسجد مدينه و خانه‌هاي اطراف ساخته شد، رسول خدا(ص) مهمان ابوايوب انصاري بودند.

ایحا ـ ره آورد و تجربه اين سفر چه بود، برای ما بیان کنید.
از مهمترين ره‌آوردهاي اين سفر، مي‌توان دستيابي به برخي نسخه‌هاي خطي نفيس ديجيتال كتابخانه‌هاي استانبول در حوزه علوم قرآن، تفسير و مصحف‌هاي قرآني اشاره كرد. 
اين نسخه ها در مركز نسخ خطي دانشگاه علوم و معارف قرآن كريم نگهداري مي‌شود و ان‌شاءالله تلاش مي‌كنيم كه اين مركز روز به روز غني‌تر شود و در آينده‌اي نه چندان دور تبديل به يكي از قطب‌هاي نسخ خطي ديجيتال در حوزه مطالعات علوم قرآني و تفسيري كشور و جهان اسلام گردد و بتواند فرصت‌هاي جديدي را جهت دستيابي آسان و ارزان استادان، پژوهشگران و علاقه مندان به نسخ خطي اين حوزه فراهم سازد. بمنّه و كرمه.
ایحا ـ تشکر از شما بابت فرصتی که در اختیار ما قرار دادید. موفق و مؤید باشید.

سایت ایحا