تذکرة شعاعیه و ضرورت تصحیح دوبارة آن

تذکرة شعاعیه اثر محمدحسین شعاع شیرازی (شعاع‌الملک) یکی از تذکره‌های مهم فارسی است که در دورة قاجار و در سال 1321 هجری در شیراز تألیف شده است. تذکرة شعاعیه دربردارندة شرح حال و نمونة اشعار صد و پنج شاعر است که مؤلف در فاصلة زمانی 1300‑1320 آنها را دیده و یا از زبانشان شعری شنیده است. محمود طاووسی این تذکره را تصحیح و بنیاد فارس‌شناسی در سال 1380 آن را منتشر کرد. پرسش این پژوهش این است که تصحیح نامبرده تا چه اندازه علمی و انتقادی و معتبر است. بررسی نگارنده نشان می‌دهد متن تصحیح‌شده سرشار از غلط است. از سه علت اصلی برای راه‌یافتن لغزش‌ها به متن مصحَّح می‌توان نام برد: انتخاب روش نادرست، تصحیح اخلاقی، بدخوانی. مصحِّح برخلاف قاعدة کلیِ تصحیح، تنها به یک دست‌نویس، نسخة دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، بسنده کرده که نسخه‌ای مؤخّر است و از دست‌نویس کتابخانه ملّی ملک چشم پوشیده است که اقدم و اصح است. ‌افزون‌بر این، در مواردی واژه‌ها بد خوانده شده یا کلمات به‌سبب رعایت نکات اخلاقی به‌طور عمدی دگرگون شده است. تذکرة شعاعیه مهم‌ترین تألیف شعاع‌الملک است و فواید تاریخی، اجتماعی، ادبی و زبانی درخور توجهی دارد؛ به همین سبب بایسته است به‌طور انتقادی تصحیح شود و متن پیراستة آن در دسترس پژوهشگران و علاقه‌مندان ادب دیرینه‌سال فارسی قرار گیرد.

 اصل مقاله